تخت جمشید (پارسه)، پایتخت تشریفاتی امپراتوری هخامنشی (۵۵۰-۳۳۰ پیش از میلاد)، مجموعه‌ای باشکوه از کاخ‌ها و بناهای عظیم است که در ۵۵ کیلومتری شیراز، ایران، قرار دارد. این مکان توسط داریوش بزرگ در حدود ۵۱۸ پیش از میلاد پایه‌گذاری شد و توسط خشایارشاه و اردشیر اول گسترش یافت.
کتیبه‌های سنگی تخت جمشید، به‌ویژه در کاخ داریوش، نشان می‌دهند که این مکان برای برگزاری جشن نوروز و پذیرایی از نمایندگان ساتراپی‌ها طراحی شده بود.
معماری و نمادها:
ساختار: تخت جمشید شامل تالار آپادانا (برای ۱۰,۰۰۰ نفر)، تالار صدستون، و دروازه ملل است. ستون‌های ۲۰ متری با سر گاو بالدار و نقش‌برجسته‌های سربازان پارسی و ماد از ویژگی‌های آن‌اند.
نمادها: فروهر، شیر و گاو، و درخت زندگی در دیوارها و پله‌ها حکاکی شده‌اند.
کاربرد و اهمیت:
جشن نوروز: طبق کتیبه‌های XPf (خشایارشاه)، تخت جمشید مرکز آیین‌های سالانه بود که وحدت امپراتوری را نشان می‌داد.
ثروت و فرهنگ: نقش‌برجسته‌های هدیه‌آوران از ۲۳ ملت (مثل مصری‌ها با عاج و هندی‌ها با طلا) شکوه اقتصادی هخامنشیان را نشان می‌دهند.
تخریب و میراث:
اسکندر مقدونی: در ۳۳۰ پیش از میلاد، اسکندر تخت جمشید را غارت و سوزاند با این حال، بقایای آن تا امروز پابرجاست.
یونسکو: از ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی ثبت شده و توسط سازمان میراث فرهنگی ایران حفظ می‌شود.
تخت جمشید نه‌تنها شاهکاری معماری، بلکه نمادی از تسامح و قدرت هخامنشیان است که هنوز الهام‌بخش تاریخ و فرهنگ ایران است.
